Bron: Parool, Jop van Kempen12 september 2022
Twee huisartsenpraktijken in Oud-Zuid dreigden te verdwijnen vanwege torenhoge huren. Dankzij gemeentelijk vastgoed hebben zij nu een prachtig, betaalbaar onderkomen voor hun 8000 patiënten: een buurt- en zorgcentrum met vijftig zorgmedewerkers. Zaterdag werd het Dufayhuis officieel geopend.
“In de oude praktijkruimte stonden onze koffie en thee in het kleine keukentje naast de urinepotjes van patiënten,” zegt huisarts Patty Grannetia (63) tijdens een rondleiding in de fonkelnieuwe praktijk. “Maar hier zijn de keuken en de plek voor de urinepotjes keurig gescheiden; het zijn verschillende ruimten. Wat een luxe, niet? Kan ik koffie of thee aanbieden?”
De montere Grannetia is zichtbaar in haar sas met haar werkplek in de Dufaystraat (Oud-Zuid). Er zijn hoge plafonds, ruime spreek- en onderzoeksruimten en in het trappenhuis komt binnenkort een grote muurschildering van kunstenaar Gijs Frieling. Meer grote kamerplanten kunnen elk moment arriveren. De school die vanaf 1913 in het pand zetelde, is verhuisd naar de Zuidelijke Wandelweg in de Rivierenbuurt.
De trots van Grannetia is begrijpelijk. Ze heeft bloed, zweet en tranen in de verhuizing zitten. Vier jaar geleden werd het huurcontract van haar praktijk in de Johannes Verhulststraat (Oud-Zuid) opgezegd, omdat de particuliere verhuurder streefde naar hogere opbrengsten. Een praktijkruimte huren in hetzelfde stadsdeel kost op jaarbasis zo’n 300 tot 400 euro per vierkante meter, terwijl het landelijke zorgstelsel 140 euro vergoedt. “Dat is misschien genoeg in Drenthe of Limburg, maar niet in Amsterdam of andere grote steden,” aldus Grannetia.
De Huisartsenpraktijk Stadionweg (Oud-Zuid) kwam in diezelfde periode in hetzelfde vaarwater als Grannetia. De dokters moesten een forse huurverhoging slikken van de Van Herk Groep, of ze moesten vertrekken. Het mondde uit in een rechtszaak. Die huisartsenpraktijk verhuisde eveneens naar het Dufayhuis (Oud-Zuid). Het oude onderkomen op de Stadionweg staat inmiddels te huur voor bijna 300 euro per vierkante meter per jaar.
Beide huisartsenpraktijken zijn samen goed voor achtduizend patiënten. In de oude situatie beschikten ze samen over 140 vierkante meter praktijkruimte. In het Dufayhuis is dat verhoogd tot 430 vierkante meter. De huidige huurprijs ligt boven de huisvestingsvergoeding van 140 euro, maar onder de commerciële prijs van 300 euro.
Buurtcentrum
Het Dufayhuis is meer dan een huisartsenpraktijk; het is een groot zorgcentrum. Naast de zeven dokters werken er nog veertig andere (para)medici, onder wie fysiotherapeuten, een diëtist, een apotheker, een psycholoog, een verloskundige en een dramatherapeut. Daarnaast doet het ook dienst als buurtcentrum, met bijvoorbeeld yogales voor kinderen, lezingen, muziekmiddagen en de mogelijkheid om te tuinieren. Ook verricht Combiwel er welzijnswerk.
Dat het complex zaterdag geopend kon worden, is het resultaat van hard werken, goed lobbyen en vakkundig besturen. Zo sprak huisarts Grannetia liefst vier keer in bij vergaderingen van de gemeente om de huisvestingsproblematiek te schetsen. Ook Mays van Deutekom (Huisartsenpraktijk Stadionweg) en de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) bemoeiden zich ermee; net als de buurtvereniging Vondeldorp.
Op verzoek van Grannetia raakte ook haar patiënt Peter Idenburg betrokken. De door de wol geverfde oud-topambtenaar, ex-bestuurder en voormalig hoogleraar bedrijfskunde stak de afgelopen jaren bijna dagelijks werk in het Dufayhuis. “Ik vind het een voorrecht om alles wat ik in mijn leven leerde te mogen inzetten voor een maatschappelijk doel,” aldus de 80-jarige Idenburg.
Positieve gezondheid
Alle betrokkenen omarmen het concept van ‘positieve gezondheid’, een internationale stroming van de Nederlandse ex-huisarts Machteld Huber (zie kader). Waar gezondheid traditioneel wordt beschouwd als de afwezigheid van ziekte, plaatst Huber het begrip in een bredere, maatschappelijke context.
“Positieve gezondheid biedt een holistische kijk zonder esoterische bijsmaak,” zegt Grannetia. “Het is heel concreet: is een patiënt ongelukkig vanwege de reuma, of speelt eenzaamheid ook een rol? Dat zoeken we samen uit. Een ander voorbeeld: hoe kun je een jonge moeder die vanwege ziekte in een rolstoel belandt, helpen om haar levenslust te behouden?”
Deel van het antwoord op die vraag is de samenwerking tussen verschillende (para)medische disciplines. Een ander deel is de maatschappelijke verbinding die het Dufayhuis via het buurt- en welzijnscentrum biedt.
Die bredere kijk was voor de gemeente doorslaggevend om het project te steunen. Die zorgfunctie van het Dufayhuis is voor heden en toekomst vastgelegd. “Maar zonder de inzet van de voormalige zorgwethouder Simone Kukenheim was het Dufayhuis er niet gekomen,” zegt Grannetia. “Zij heeft haar nek uitgestoken. We hadden haar bij de officiële opening graag ontvangen.”
Als eigenaar van het vastgoed stak de gemeente meer dan drie miljoen euro in de verbouwing. Het gebouw wordt verhuurd aan de Stichting Dufayhuis, die het weer doorverhuurt aan de gebruikers.
Geen huisartsenmakelaar
De actieve rol van de gemeente bij het behouden van de huisartsenzorg in Oud-Zuid werpt de vraag op of dat elders in de stad ook kan. Wethouder Shula Rijxman zegt ‘meer en meer op zoek te gaan naar mogelijkheden voor de Amsterdammer om snel en adequaat hulp te kunnen bieden’, maar waakt voor de rol van ‘huisartsenmakelaar’. Bij de bestemmingsplannen voor nieuwbouw heeft de gemeente een stevige vinger in de pap bij het toegankelijk houden van de zorg, maar de afgelopen decennia is steeds meer publiek vastgoed afgestoten.
Rijxman: “En het schaarse vastgoed dat de gemeente heeft, moeten we ook gebruiken voor andere doeleinden; maatschappelijke opvang, scholen, sportvoorzieningen.”
Bovendien wijst Rijxman erop dat de gemeente – anders dan bij scholen of sportvoorzieningen – geen formele rol heeft bij het aanbieden van huisartsenzorg. De verantwoordelijkheid en financiering loopt immers via de zorgverzekeraars.
Maar door de landelijke scheefgroei van de vastgoedmarkt staat dat model onder druk, zegt ook de gemeente. De huisartsenzorg in de stad zou waarschijnlijk in de knel zijn gekomen als alle achtduizend patiënten uit Oud-Zuid een nieuwe huisarts hadden moeten vinden, aldus Grannetia. Mede daarom heeft ze zich jarenlang zo sterk gemaakt voor een oplossing.
Maar ook het gevoel om er voor haar patiënten te moeten zijn, verklaart Grannetia’s tomeloze inzet. Zichtbaar geëmotioneerd: “Ik heb mijn praktijk 33 jaar geleden overgenomen. Je ziet kinderen geboren worden, opgroeien en zelf kinderen krijgen. Mijn werk als huisarts doorkruist soms drie generaties in één familie. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om dat te laten eindigen.”
Grondlegger positieve gezondheidszorg: ‘Dit had ik als droom’
Machteld Huber (Apeldoorn, 1951) was zaterdag aanwezig bij de opening van het Dufayhuis. “Ik ben niet betrokken bij de totstandkoming, maar zo’n centrum had ik wel als droom voor ogen,” aldus de grondlegger van de ‘positieve gezondheidszorg’.
Die stroming stelt dat ziekte, gezondheid en welzijn nauw zijn verweven. Gezondheid is geen doel of eindpunt, maar een dynamisch proces. Het is het vermogen om ondanks (lichamelijke) tegenslag veerkracht te blijven tonen en regie te voeren over het eigen leven.
Huber baseerde het gedachtegoed op haar ervaringen als arts en patiënt. Met een alcoholische moeder en veel ruzie thuis had ze een moeilijke start in het leven. Dat ze tussen haar 30ste en 35ste vier keer zwaar ziek werd hield verband met die achtergrond, zo is haar overtuiging.
Als praktiserend huisarts merkte ze dat persoonlijke of maatschappelijke problemen in de spreekkamer werden gemedicaliseerd. “Vroeger had de kerk een troostende of zingevende functie, maar door de secularisatie hebben dokters die rol steeds meer gekregen. Maar dat past niet goed in het huidige zorgstelsel.”
Door de ziekte minder centraal te stellen, maar meer oog te hebben voor de méns met de ziekte, is de gezondheidszorg beter uitgerust op de bredere taak, stelt Huber. “Maar medische problemen moet je uiteraard aanpakken.”
Positieve gezondheidszorg leidt tot daling van de zorgvraag, aldus Huber, en draagt zo bij aan de vermindering van de druk op het vastlopende stelsel. “Een huisartsenpraktijk in het Limburgse Afferden die volgens deze methode werkte, verwees in drie jaar tijd een kwart minder patiënten door naar de specialistische zorg.” Ook leidde die koerswijziging volgens een onderzoek van Hubers ‘Institute for Positive Health’ tot een positief effect op de ervaren kwaliteit van zorg en het werkplezier.
